Kripto Para Birimi Nedir, Ne İşe Yarar? Mantığı Nedir?

Literatüre göre Satoshi Nakamoto tarafından geliştirilen Bitcoin ile 2009 yılında kazandırılan kripto para kavramı, FinTech alanının en önemli gelişmeleri arasında gösteriliyor. Daha adil, daha demokratik ve daha şeffaf bir topluluk vaat eden; sunduğu yüksek verimlilik ve düşük işlem ücreti gibi opsiyonlarla geleneksel bankacılığın önemli bir rakibine dönüşen kripto para birimleri toplumun büyük bölümü tarafından benimsense de henüz yeterince tanınmamaktadır.

Kripto Para Birimi Nedir?

Kripto para; tamamen merkeziyetsiz bir yapıda geliştirilerek herhangi bir merkezi otorite bağlı olmayan, özel şifreme sistemler ile oluşturulmuş ve herhangi bir fiziksel şekli bulunmayan dijital para birimleridir. Adını antik Yunancadan alan kripto para birimleri, merkeziyetsiz yapısını kullandığı umumi işlem veritabanı ihtiyacını karşılayan ve ledger (muhasebe defteri) olarak işlev gören blockchain ile (blok zinciri) sağlayan bir sistemdir. Bu teknoloji ayrıca kripto para birimlerine gizlilik kazandırmış ve herhangi bir kuruluş ya da kurum tarafından izinin sürülemediği bir teknolojiyi finans dünyasına kazandırmıştır.

Tüm dünya ilk kez Satoshi Nakamoto takma adını kullanan kişi ya da bir grup tarafından geliştirilen Bitcoin ile kripto para birimlerini ve blockchain teknolojisini tanıdı. BTC ardından günümüze kadar binlerce kripto para birimi gelişti ve ortaya çıktı. Halen güvenilirliği, merkeziyetsiz yapısı ve işlevselliği hakkında tartışmalar devam etse de yapılan tüm eleştiriler aslında kripto para ile ulaşılmak istenen hedeflerdir.

Kripto Paralar Ne İşe Yarar?

Kripto paralar geleneksel para birimleri ile benzer işlevlere sahip olmanın yanında iyi bir yatırım aracı, herhangi bir topluluğun gelişimine yönelik karar mekanizmasında belirleyici bir rol üstlenmek ya da çevrimiçi bir oyuna katılmak gibi farklı işlevlerde kullanılabilir. Ülke para birimleri ile yapılan tüm işlemleri gerçekleştirebilme potansiyeline sahip olan kripto paraların ne işe yaradıklarının anlaşılabilmesi için aşağıda sıralanan işlevlerine göz atılabilir:

• Kripto para borsaları aracılığı ile alınıp satılabilir.
• Yatırım amacı ile portföylerde kripto para birimlerine yer verilebilir.
• Herhangi bir mal veya hizmetin ödemesi için kullanılabilir.
• Yurtiçi ve yurtdışı para transferi işlemlerinde kullanılabilir.
• Yerel token’i olduğu proje içerisinde yapılacak topluluk içi işlemlerin ücret ödemelerinde, ödüllendirme ve teşvik sistemlerinde kullanılır.
• Yönetişim token’i olarak belirlendiği projenin merkeziyetsiz yapısını sağlamak adına topluluk kararlarında oy hakkı elde edilebilmesi için gereklidir.
• DeFi olarak bilinen merkeziyetsiz finansa erişim için kripto para birimleri teminat olarak gösterilebilmektedir.
• Metaverse ve diğer blockchain oyunlarında satın alınacak NFT ve oyun katılım ücreti gibi işlemlerin ödemelerinde kullanılır.

Kripto Paranın Mantığı Nedir, Nasıl İşler?

Kripto paranın mantığı esasen alışageldiğimiz fiziksel para ve altın gibi emtia ile pek çok yönden birbirine benzemektedir. Kripto paraların sahip oldukları özellikler ise onları fiziksel paralardan ve değerli metallerden ayırmaktadır. Altın ve gümüşte olduğu gibi kripto paralar da madencilik adı verilen ve temelinde zorlu kriptografik bulmacalarının çözülmesi gereken bir çıkartma süreci ile piyasaya kazandırılır. Madenciler esasen ağda yapılan işlemlerin kaydını tutar ve doğrulamasını yapar. Karşılığında da ödül kazanır. Kazanılan bu ödül ise dolaşıma kazandırılan kripto para birimidir.

Dijital ve fiziki cüzdanlar:

Aynı şekilde kripto para birimlerini de saklamak için dijital ve fiziki cüzdanlara ihtiyaç duyulur. Geleneksel paraların aksine bu cüzdanlar sadece kullanıcı tarafından bilinen şifre ile korunur. Cüzdanlar ise donanım cüzdan gibi soğuk saklama adı verilen ve internet bağlantısına ihtiyaç duyulmayan fiziksel cihazlar olabileceği gibi saklama hizmeti veren internet siteleri aracılığı ile fiziksel olmadan kullanılabilir.

Harcama ve transfer:

Çıkartılma ve saklama detaylarına değinmenin ardından son olarak kripto para ile yapılan harcama ve transfer gibi işlemlerin nasıl gerçekleştiğine değinerek kripto para mantığını kafamızda oturtabiliriz. Kripto para birimi ile yapılan işlemler blockchain adı verilen ve dağınık defter olarak tanımlanabilen bir muhasebe defterinde kaydedilir. Madenciler ya da ağ görevlileri, yapılan işlemlerin kaydını özel matematik şifrelerini çözerek deftere kaydeder ve doğrular. Sistem de işlemi doğrulayarak bahsi geçen kripto paranın son sahibinin kim olduğunu belirler. Blok adı verilen biçimde saklanan bu veriler kronolojik sıraya göre birbirlerine bağlanarak zincir haline getirilir. Blockchain de Türkçeye blok zincir olarak çevrilmekte ve bu teknolojiye neden bu ismin verildiği yaptığımız açıklama ile daha net anlaşılabilmektedir.

Avantajları Neler?

• Kripto para birimleri herhangi bir merkez bankasına, ülkeye ya da resmi bir otoriteye bağlı değildir. Bu nedenle ülkelerde yaşanan ve yerel para birimlerine etki eden spekülatif verilerden etkilenmemektedir.
• Blockchain teknolojisi yardımı ile kaydedilmiş veriler değiştirilemez ve güvenle saklanır.
• Kripto para birimlerini iki kez harcamak ya da kalpazanlık olarak değerlendirilebilecek şekilde çoğaltmak mümkün değildir.
• Kripto para birimleriyle yapılan işlemlerde cüzdan ID’si kullanılır ve kullanıcıların kimlik bilgileri gizli tutulur.
• Kripto para birimleri P2P (peer-to-peer) adı verilen teknoloji yardımı ile gönderilir. Bu teknoloji üçüncü taraflara ihtiyacı ortadan kaldırır ve böylece işlemler daha düşük ücretle ve daha yüksek hızda gerçekleşir.

Dezavantajları Neler?

• Kullanıcı kimliğinin gizli olması ve yapılan işlemlerin izinin sürülememesi, kripto para birimlerinin illegal işlerde kullanılmasının önünü açar.
• Son dönemde ABD ve AB öncülüğünde girişilen yasal düzenlemeler, kripto para birimlerinin geleceğini tehdit etmektedir.
• Kripto para birimleri arz ve talep piyasalarında yaşanan ani talep ve arz artışları nedeniyle ani değer kazanımları ve kayıpları yaşayabilmektedirler.
• Hack ve saldırı riskine karşı donanım cüzdan çözümleri kullanılmadığında, kripto para birimlerinin çalınma riski ile yüzleşilebilir.

Kripto Parayı Benzersiz Yapan Özellikler Neler?

Kripto para birimlerinin özel ve benzersiz yapan 8 özellik şunlardır:

1. Merkeziyetsizlik
2. İşlem ve sahip kayıtlarının tutulma yöntemi
3. Yeni kripto para arzına ilişkin oluşturulmuş kurallar
4. Sahipliğin ispatı için kriptografik teknikler kullanımı
5. Kullanıcısı dışında herhangi bir şekilde paranın el değiştirememesi
6. Aynı kripto para birimi ile aynı anda birden fazla işlem yapılamaması
7. Transferinin doğrudan kullanıcılar arasında gerçekleşerek banka gibi üçüncü kuruluşlara ihtiyacı ortadan kaldırması
8. Yapılan işlemlerin gizliliği

Kripto Para Güvenli mi?

Kripto paralara yöneltilen en büyük eleştiri, ardında herhangi bir merkez bankası ve otoritesinin bulunmaması ve bu nedenle bu para birimlerinin güvenilmez olarak kabul edilmesi gerektiğidir. Pek çok tasarruf sahibi de bu şekilde düşünerek dijital para endüstrisinin gelişiminden uzak kalmayı tercih etmektedir. Unutulan ya da görmezden gelinen nokta ise kripto para birimlerinin güvenliği blockchain teknolojisi ile sağlanır ve bu teknoloji, kripto para birimlerinin sanılan aksine güvenli olduklarını gözler önüne serer.

Blockchain teknolojisi:

Blockchain basit ifade ile şifrelenmiş işlemlerin takibini sağlayan dağınık bir veri tabanı olarak tanımlanabilir. Bu teknolojiye göre kripto para birimleri ile yapılan tüm işlemler kronolojik sıraya göre oluşturulan bloklarda saklanır ve bloklar birbiri ardına eklenerek blok zincirini oluşturur. Oluşturulan her blokta yapılan işlemler doğrulanır ve daha sonra sistem tarafından onaylanır. Böylece blockchain, kripto para birimi ile yapılacak çifte harcama ve kalpazanlık olarak nitelendirilecek yetkisiz basımın önüne geçer.

Blockchain’de yapılan işlemler doğrulama süreci öncesinde özel şifreleme ve matematiksel denklemlerin çözülmesi ile gerçekleştirilir. Madenci adı verilen ve yaptıkları işlem karşılığı blok ödülü kazanan madenciler, zorlu kriptografik bulmacaları donanım ya da yazılım gibi farklı mining yöntemleri ile çözerek blokları oluşturur. Bu yaklaşım merkezi otoritenin müdahalesini de önleyerek hedeflenen güvenliği sağlanır.

Büyük ölçüde güvenli ancak %100 güvenli değil:

Geliştirilen çeşitli konsensüs algoritmaları ve yeni güvenlik çözümleri ile güvenlik alanında tüm açıklar kapatılmaya çalışılsa da kripto para birimlerinin %100 güvenli olduğunu söylemek yanlıştır. Hack’lenme ya da saldırı riski kripto para birimlerini bekleyen en büyük tehlikedir. Bugüne kadar milyar dolarları aşan hack saldırıları ile önemli kayıplar kripto endüstrisinde de yaşanmıştır. Ayrıca mevcut kripto bakiyenizi sanal bir cüzdana ya da donanım cüzdan adı verilen ve soğuk depolama çözümü sunan cüzdanlara aktarmamışsanız, PC’nizin göçme durumunda kripto para birikimlerinizi kaybetme riski ile yüzleşmek zorunda kalabilirsiniz. 

Kripto Para Birimleri Nasıl Satın Alınır?

Kripto para birimlerini elde etmenin farklı yolları vardır. Madencilik ya da staking gelirleri bunlardan ilkidir. Bir diğer kripto para birimi sahip olma yöntemi ise borsadan satın almaktır. 5 adımda kripto para satın almak için izleyeceğiniz yol şu şekildedir:

• 1. Adım: Binace, Paribu, Coinbase, KuCoin, Kraken, Binance Turk ya da BtcTurk gibi kripto para borsalarının web sitelerine ya da mobil uygulamalarına erişim sağlayın.
• 2. Adım: Seçtiğiniz kripto para borsasında ücretsiz hesap oluşturun.
• 3. Adım: Hesap sahibinin siz olduğunuzun doğrulamasını yapabilmek için kimlik doğrulamasını tamamlayın.
• 4. Adım: Hesabınıza para transfer edin.
• 5. Adım: Üye olduğunuz borsanın kripto para alım-satım ekranına girin ve ilgilendiğiniz kripto parayı satın almak için alış emri oluşturun.

Özet Olarak

Kripto para birimleri finansal teknolojileri dönüştürmeyi başaran önemli bir adım olarak 2009 yılından bu yana hayatımızdadır. Bahsedilen yılda Bitcoin ile hayatımıza giren kripto para birimleri; merkeziyetsizlik, blockchain, eşler arası ödeme ve daha pek çok yeni kavram ile tanıştırmıştır. Daha adil ve şeffaf bir dünyayı hedefleyen ve kısa sürede popüler bir yatırım tercihine dönüşen kripto para birimleri, sadece finansın değil geleceğin dünyasının da merkezinde olmayı sürdürebilecektir.